Een toertje in de Zwalmstreek

De Zwalmvallei is een Belgische vallei gelegen in het dal van het riviertje de Zwalm. Daar zou vandaag de lamp aangaan en blijven branden om een sjieke wandeling nog wat meer kleur te geven. Een tocht met den Hugo en de Mark over betoverende bospaden en landwegeltjes in de Zwalmstreek, het zou de agenda bepalen. Vanuit Zottegem naar Strijpen - Munkzwalm - Zwalm - St Maria Latem - Paulatem - Dikkele - Velzeke/ Ruddershove en terug naar Zottegem. Een hele boterham als het me gevraagd wordt. 

Treffelijk weer zou het worden ! Bingo dus en dit tussen alle regendagen door. Het was iets na den 10'nen dat we in Zottegem op het perron stonden. We konden de vallei gaan verkennen. Zoals andere valleien in de Vlaamse Ardennen heeft ook de Zwalmvallei een asymmetrisch dal met een steile oostelijke valleiflank en een veel geleidelijker stijgende westelijke helling. Vooral de oostelijke valleiflank kent met zijn weilanden, bosrestanten, kleine landschapselementen, kwelzones en bronbeekjes een grote landschappelijke en biologische diversiteit. Heel wat van deze elementen bleven tot op heden bewaard. Dit maakt de Zwalmvallei uniek. 

Vanuit Zottegem stapten we in de richting van Strijpen. Eerst moest er even kennis gemaakt worden maken met de stadskern. Rustig aan, een bonjourke aan het standbeeld van de onfortuinlijke Lamoraal Graaf van Egmont. Die werd immers onder het Spaanse schrikbewind van de bloedhertog Alva een koppeke kleiner gemaakt. Eens de stad uit zaten we al vlug op den 'buiten'. De lucht rook naar vers gemaaid gras en de vogels kwintelierden er vrolijk op los in de bomen. Wat verderop in Strijpen sloeg de oude kerkklok al 11 uur wanneer we langs de kasseistraatjes liepen. Die straatjes waren omzoomd door eeuwenoude huizen met rode daken. Ter hoogte van het grondgebied van Munkzwalm aangekomen en zie ... daar verscheen de Zwalm ten tonele. Een uniek wandelstukje volgde er tot bijna in St. Maria Latem. Uitzonderlijk voor Vlaanderen is dat de Zwalm op een afstand van amper 19 km een hoogteverschil overbrugt van 60 m. Hierdoor heeft zij veel energie in zich. Ze heeft tevens een bekken van 155 km² waardoor een behoorlijk debiet verzekerd is. Van dit verval en dit verzekerd debiet werd weleer gebruikgemaakt door de watermolens. Zo werden in de loop van de geschiedenis meerdere molens gebouwd op de loop van de Zwalm. Ter hoogte van deze molens zijn klepstuwen gebouwd om het waterpeil op een bepaalde hoogte te houden zoals de sluis bij Klein Zwitserland, een gehucht daar in de streek. Ter hoogte van sommige molens is het eigenlijke molenrad verdwenen maar is de stuw en het hoogteverschil gebleven. Hierdoor bevinden zich aan deze molens een aantal kunstmatige watervalletjes. We zijn er zo ééntje tegengekomen. Raar is het wel zoiets tegen te komen in de heimat. 

Regelmatig moest er gepauzeerd worden om een fotootje te maken. Aan het streekpunt Munkzwalm konden we gebruik maken van picknicktafeltjes. Die stonden er erg uitnodigend bij in een netjes onderhouden plantsoentje. Maar het was te warm in de volle zon en we plaveiden ons met de rug tegen een appelboom met zicht op de Zwalm. Wat mij betreft overtreft zo een picknick onder een appelboom met stip een feestdiner dat je binnenspeelt op een met fluweel bestoft stoeltje in het sjiekste 'salon du maison' van de één of ander gerenommeerde traiteur. Na Munkzwalm volgden we het pad naar Zwalm. De geur van wilde bloemen vulde de lucht. De Marc keek uit naar de rijpe pruimen die her en der over de hagen buigden. Niet te gulzig zijn bij het plukken is de boodschap. Pruimen durven de buik al eens doen rommelen met het gekende gevolg. Den Hugo speelde er ook een paar binnen. Ze waren te 'pruimen'. Erg zoet. Af en toe speelde de nieuwsgierigheid op bij de Marc en zocht hij een bloem op in de app van plantnet. De tijd leek te vertragen terwijl ikzelf genoot van elk moment. Bij Sint Maria Latem kwamen we uit bij een open veld met uitzicht op glooiende heuvels. De zon stond ondertussen hoog aan de hemel en enige verwondering kwam opgeborreld voor het aanschouwen van dit stukje paradijs op aarde. Zo mooi, het leek wel een plaatje uit Toscane !

De laatste etappe bracht ons naar Velzeke/Ruddershove en uiteindelijk naar Zottegem. We passeerden oude boerderijen met rieten daken en groene weiden waar schapen graasden. Bijna in Velzeke aangekomen konden we even aansluiten op het pad van Jan de Lichte. Halverwege de 18de eeuw dwaalde in de buurt van Velzeke een zekere Jan de Lichte rond. Gedreven door armoede ging hij samen met zijn Bende van Jan de Lichte over tot diefstallen, overvallen en zelfs moord. Hij groeide uit tot een soort Vlaamse Robin Hood, en kreeg zelfs een eigen tv-serie. Op deze wandelroute stapten we even in zijn voetsporen. Verschillende infozuilen vertellen je onderweg meer over het leven van Jan, en het woelige tijdperk waarin hij leefde. 

In het midden van de achttiende eeuw duiken de Vlaamse bokkenrijders op om gegroepeerd rond Jan de Lichte en vervolgens rond diens zoon een bloedig spoor door de Vlaamse historie te trekken. De weerklank van hun revolutie en rebellie was wel verspreid terug te vinden in documenten, pamfletten en satires, maar Louis Paul Boon heeft al dit materiaal voor het eerst in bezield verband bijeengebracht. Jan de Lichte was de onverschrokken zoon van een kroegbaas. Om deze historische figuur hangt een waas van legende en fantasie, maar uit de wirwar van tegenstrijdige en legendarische gegevens heeft Boon toch het portret geboetseerd van een nu nog intrigerende, op drift geraakte idealist. De schelm Jan de Lichte, die dieven, landlopers en bedelaars bij duizenden verenigt tot een geregeld leger, plundert kastelen en postkoetsen volgens plan en verdeelt een ruim deel van de buit onder de armen. Het leger en de politie krijgen pas gelegenheid de rebellie van Jan de Lichte te onderdrukken als een aantal van de bendeleden zich tegen Jans leiding gaat verzetten en op eigen houtje begint te opereren. Galg en rad rijzen dan uit gebeurtenissen vol verraad en knevelarij boven het land rond Aalst. De droom van Jan de Lichte gaat - voorlopig - onder in vuur en bloed op die ene dag dat er honderden worden terechtgesteld. (Bron Brecht Cloetens) 

 

Vooral in het boek van Louis Paul Boon kreeg Jan de Lichte dus een heldenstatus toegestopt. Er werd zelfs een standbeeld van hem gemaakt maar Velzeke bedankte voor de eer om het ergens op haar grondgebied te plaatsen. Het bronzen beeld is tot stand gekomen op verzoek van het Louis Paul Boongenootschap, als illustratie van de roman die de auteur aan de figuur had gewijd. Het beeld was bedoeld om een plaats te krijgen op de Grote Markt van Aalst, waar Jan De Lichte in 1748 geradbraakt werd. Dat plan werd afgewezen door het toenmalige college. Men stelde toen de Zottegemse deelgemeente Velzeke voor, waar De Lichte in 1723 geboren werd, maar ook dat ging niet door. Het beeld heeft weliswaar één dag tentoongesteld geweest in Velzeke. Op 1 mei 1987 werd in het Antwerpse Middelheimmuseum het 3,30 meter hoge beeld Jan De Lichte van Roel d'Haese (1921-1996) opgenomen in de collectie. Ivo Moyersoen, gewezen voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg, die mee het gebouw onder zijn hoede had, was lang op zoek naar een beeld voor op het plein voor het gerechtsgebouw. Jan De Lichte was een optie, en dat plan is in 2009 concreet geworden. Het standbeeld is in bruikleen geven aan justitie. Heden ten dage kan je het figuur van de vermeende moordenaar, stroper en vogelvrij verklaarde Jan De Lichte bewonderen voor de rechtbank. Op zijn borst prijkt veelzeggend de leuze: veur giene chanteric peu (voor geen gendarme bang). (Bron : Carlo Vansant) 

Terugkijkend op onze wandeling in de Zwalmstreek, besef ik dat de schoonheid van dit gebied niet alleen in de natuur ligt, maar ook in de rust en sereniteit die het biedt. Den Hugo en de Marc waren wreed content van de wandeling. Met een lekkere Ename werd de trip afgesloten. Naar huis nu, de trein kwam er aan. Nog een beetje twijfel rees er bij de Marc over de terugreis. Trobbels op het spoor tussen Mechelen en Brussel zorgden voor wat onzekerheid. Het viel nog mee ! Tot een volgende als het God enigszins belieft !